اعمال روز عرفه

فرارو- روز نهم ذی‌الحجه به روز عرفه مشهور است حج گزاران در این روز در صحرای عرفات گرد هم می‌آیند و ضمن دعا و استغفار، از توفیق در ادای فریضه مهم حج شکرگزاری می‌کنند؛ در فقه شیعه واجب است حج‌گزار از ظهر روز عرفه تا مغرب در عرفات وقوف کند؛ یعنی فرد حج‌گزار باید در صحرای عرفات بماند و از آنجا خارج نشود. 

 

این وقوف از ارکان حج است، بدین معنا که چنانچه حج‌گزار به عرفات نرود و دست‌کم مقداری هرچند کوتاه در آنجا نماند، حجش باطل خواهد بود.

در نقلى آمده است که آدم و حوا پس از هبوط از بهشت و آمدن به کره خاکى، در این سرزمین یکدیگر را یافتند و به همین دلیل، این منطقه «عرفات» و این روز «عرفه» نام گرفته است. همچنین گفته اند که جبرئیل هنگامی که مناسک حج را به حضرت ابراهیم می‌آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت «عرفت» و او پاسخ داد آری، لذا به این نام خوانده شد و نیز گفته اند سبب آن این است که مردم از این جایگاه به گناه خود اعتراف می‌کنند و بعضی آن را جهت تحمل صبر و رنجی می‌دانند که برای رسیدن به آن باید متحمل شد. چرا که یکی از معانی «عرف» صبر و شکیبایی و تحمل است.

 

شب نهم ذی‌الحجه از شب‎های متبرک و شب مناجات با پروردگار است توبه در این شب مقبول و دعا در آن مستجاب می‌شود. عبادت در این شب، اجر ۱۷۰ سال عبادت را دارد براى شب عرفه چند عمل وارد شده است:

۱- دعایی که با این عبارت آغاز می‎شود، خوانده شود روایت شده که هر کس این دعا را در شب عرفه یا در شب‎هاى جمعه بخواند خداوند او را بیامرزد.

اَللّهُمَّ یا شاهِدَ کُلِّ نَجْوى وَ مَوْضِعَ کُلِّ شَکْوى وَ عالِمَ کُلِّ خَفِیَّةٍ وَ مُنْتَهى کُلِّ حاجَةٍ یا مُبْتَدِئاً

۲- به نقل از کفعمى تسبیحات عشر که در اعمال روز عرفه آمده است هزار مرتبه خوانده شود.

۳- دعاء اللّهُمَّ مَنْ تَعَبَّاَ وَ تَهَیَّاَ که در روز عرفه و شب و روز جمعه نیز وارد است، خوانده شود.

۴- زیارت امام حسین علیه السلام خوانده شود.

روز عرفه از روز‌های پرفضیلتی است که زمینه و بستر مناسب برای بهره‌مندی هر چه بهتر از برکات الهی آماده است، انجام برخی اعمال در این زمان مشخص، موجب کسب خیرات دنیوی و اخروی است. در این روز خداوند بندگان خویش را به عبادت و اطاعت خود فرا خوانده و سفره احسان خود را براى ایشان گسترانیده است. روایت شده که حضرت امام زین العابدین علیه السلام در روز عرفه صدای سائلی را شنید که از مردم تقاضای کمک مى‎نمود امام به او فرمود: واى بر تو آیا در این روز از غیر خدا تقاضا مى‎کنى؟ حال آن که در این روز امید مى‎رود که بچه‎هاى در شکم هم از فضل خدا بی نصیب نمانند.

برای این روز اعمالی به شرح ذیل ذکر شده است:

۱- روزه گرفتن، که پاداش فراوانی دارد، ولی اگر روزه سبب ضعف و ناتوانی جهت دعا و انجام اعمال و عبادات روز عرفه شود ترک آن بهتر است. (البتّه روزه مربوط به کسانی است که در وطن هستند یا قصد اقامت ۱۰ روز کرده‌اند)

۲- غسل که مستحب است قبل از غروب آفتاب انجام شود.

۳- زیارت امام حسین علیه السلام که برابر هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد و بلکه افضل از این است و روایات بسیاری در کثرت فضیلت زیارت آن حضرت در این روز نقل شده است.

۴- پس از نماز عصر، پیش از آنکه مشغول خواندن دعا‌های عرفه شود، در زیر آسمان دو رکعت نماز بجا آورد و به گناهانش نزد خداوند اعتراف و اقرار نماید تا به ثواب عرفات دست یابد و گناهانش آمرزیده گردد، آنگاه به اعمال و دعا‌های عرفه که از ائمه طاهره روایت شده است مشغول گردد.

مرحوم شیخ کفعمی کیفیت نماز را این گونه آورده است: پس از آن که نماز ظهر و عصر را با رکوع و سجود نیکو، بجا آوردی، دو رکعت نماز بخوان، در رکعت اوّل بعد از سوره حمد، سوره «توحید» (قل هو اللّه احد) و در رکعت دوم، پس از سوره حمد، سوره «کافرون»، (قُل یا اَیهَا الْکافِرُون) را بخوان. بعد از آن نیز چهار رکعت نماز بگزار (هر دو رکعت به یک سلام) و در هر رکعت بعد از سوره حمد، ۵۰ مرتبه سوره توحید را بخوان. این نماز، همان نماز حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است.

۵- سپس شیخ کفعمی فرموده است: این تسبیحات را که از حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت شده است و سید ابن طاووس در اقبال ذکر فرموده بخوان:

سُبْحانَ الَّذِى فِى السَّماءِ عَرْشُهُ سُبْحانَ الَّذِى فِى الْأَرْضِ حُکْمُهُ سُبْحانَ الَّذِى فِى الْقُبُورِ قَضاؤُهُ سُبْحانَ الَّذِى فِى الْبَحْرِ سَبِیلُهُ سُبْحانَ الَّذِى فِى النَّارِ سُلْطانُهُ سُبْحانَ الَّذِى فِى الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ سُبْحانَ الَّذِى فِى الْقِیامَةِ عَدْلُهُ سُبْحانَ الَّذِى رَفَعَ السَّماءَ سُبْحانَ الَّذِى بَسَطَ الْأَرْضَ سُبْحانَ الَّذِى لَامَلْجَأَ وَلَا مَنْجٰا مِنْهُ إِلّا إِلَیْهِ

منزّه است خدایی که در آسمان است عرش او، منزه است خدایی که در زمین است فرمان و حکمش، منزّه است خدایی که فرمانش در گورهاست. منزّه است خدایی که راهش در دریا است، منزّه است خدایی که سلطنتش در آتش است. منزّه است خدایی که رحمتش در بهشت است، منزّه است خدایی که عدالتش در قیامت است. منزّه است خدایی که آسمان را برافراشت. منزّه است خدایی که زمین را بگسترانید، منزّه است خدایی که پناهگاه و نجاتی از او جز به سوی او نیست.

۶- سپس صد مرتبه بگو:

سُبْحانَ اللّٰهِ وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ وَلَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَاللّٰهُ أَکْبَرُ

منزّه است خدا و سپاس از آن خداست و معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگ‌تر است.

۷- بعد سوره توحید را صد مرتبه و آیت‌الکرسی را صد مرتبه بخوان و صد مرتبه بر محمّد و آل محمّد صلوات فرست و ده مرتبه بگو:

لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِیکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، یُحْیِى وَیُمِیتُ، وَیُمِیتُ وَیُحْیِى، وَهُوَ حَیٌّ لَایَمُوتُ، بِیَدِهِ الْخَیْرُ، وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَىْءٍ قَدِیرٌ

معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی‌شریک است، فرمانروایی و سپاس از آن اوست، زنده می‌کند و می‌میراند و می‌میراند و زنده می‌سازد و او زنده پاینده است، خیر تنها به دست اوست و او بر هر چیز تواناست؛ و ده مرتبه بگو:

أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ الَّذِى لَاإِلٰهَ إِلّا هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ وَأَ تُوبُ إِلَیْهِ

آمرزش می‌جویم از خدایی که معبودی جز او نیست، زنده و به خود پاینده است و به سوی او بازمی‌گردم.

ده مرتبه یا اَللّهُ ده مرتبه یا رَحْمنُ ده مرتبه یا رَحیمُ ده مرتبه یا بَدیعَ را بگو

ده مرتبه یا بَدیعَ السَّمواتِ وَالاْرْضِ یا ذَاالْجَلالِ وَالْاِکْرامِ

اى آفریننده آسمان‌ها و زمین اى صاحب جلال و بزرگوارى

ده مرتبه یا حَیُّ یا قَیُّومُ

اى زنده و پاینده

ده مرتبه یا حَنّانُ یا مَنّانُ

اى بخشنده اى نعمت دهنده

ده مرتبه یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ

اى که نیست معبود به حقى جز ذات مقدست

ده مرتبه آمین

آنگاه بگو:

اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ یَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَىَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ، یَا مَنْ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ، یَا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلىٰ وَبِالْأُفُقِ الْمُبِینِ، یَا مَنْ هُوَ الرَّحْمٰنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوىٰ، یَا مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَىْءٌ وَهُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ، أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ

سپس حاجت خود را بخواه بعد این صلوات را که از امام صادق (ع) نقل شده است را بخوان:

ا للّٰهُمَّ یَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطىٰ، وَیَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ، وَیَا أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ. اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِى الْأَوَّلِینَ، وَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِى الْآخِرِینَ، وَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِى الْمَلَاَ الْأَعْلىٰ، وَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِى الْمُرْسَلِینَ. اللّٰهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّداً وَآلَهُ الْوَسِیلَةَ وَالْفَضِیلَةَ وَالشَّرَفَ وَالرِّفْعَةَ وَالدَّرَجَةَ الْکَبِیرَةَ. اللّٰهُمَّ إِنِّى آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَلَمْ أَرَهُ فَلا تَحْرِمْنِى فِى الْقِیامَةِ رُؤْیَتَهُ، وَارْزُقْنِى صُحْبَتَهُ، وَتَوَفَّنِى عَلَىٰ مِلَّتِهِ، وَاسْقِنِى مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَباً رَوِیّاً سائِغاً هَنِیئاً لَاأَظْمَأُ بَعْدَهُ أَبَداً، إِنَّکَ عَلَىٰ کُلِّ شَىْءٍ قَدِیرٌ. اللّٰهُمَّ إِنِّى آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَلَمْ أَرَهُ فَعَرِّفْنِى فِى الْجِنانِ وَجْهَهُ. اللّٰهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ مِنِّى تَحِیَّةً کَثِیرَةً وَسَلاماً

۸- سپس دعای ام داود را بخوان.

۹- آنگاه این تسبیح را که ثواب آن بسیار است را بخوان:

سُبْحانَ اللّٰهِ قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّٰهِ بَعْدَ کُلِّ أَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّٰهِ مَعَ کُلِّ أَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّٰهِ یَبْقىٰ رَبُّنا وَیَفْنىٰ کُلُّ أَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّٰهِ تَسْبِیحاً یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلاً کَثِیراً قَبْلَ کُلِّ أَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّٰهِ تَسْبِیحاً یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلاً کَثِیراً بَعْدَ کُلِّ أَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّٰهِ تَسْبِیحاً یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلاً کَثِیراً مَعَ کُلِّ أَحَدٍ

وَسُبْحانَ اللّٰهِ تَسْبِیحاً یَفْضُلُ تَسْبِیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلاً کَثِیراً لِرَبِّنَا الْباقِى وَیَفْنىٰ کُلُّ أَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّٰهِ تَسْبِیحاً لَایُحْصىٰ وَلَا یُدْرىٰ وَلَا یُنْسىٰ وَلَا یَبْلىٰ وَلَا یَفْنىٰ وَلَیْسَ لَهُ مُنْتَهى وَسُبْحانَ اللّٰهِ تَسبِیحاً یَدُومُ بِدَوامِهِ وَیَبْقىٰ بِبَقائِهِ فِى سِنِى الْعالَمِینَ وَشُهُورِ الدُّهُورِ وَأَیَّامِ الدُّنْیا وَساعاتِ اللَّیْلِ وَالنَّهارِ وَسُبْحانَ اللّٰهِ أَبَدَ الْأَبَدِ وَمَعَ الْأَبَدِ مِمّا لَایُحْصِیهِ الْعَدَدُ، وَلَا یُفْنِیهِ الْأَمَدُ، وَلَا یَقْطَعُهُ الْأَبَدُ، وَ تَبارَکَ اللّٰهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ

بار دیگر همین دعا را بخوان، ولی بجای سُبْحانَ اللّهِ قَبْلَ کلِّ أَحَد، بگو: وَ الْحَمْدُ لِلّه قَبْلَ کُلِّ اَحَد، و هر جا که کلمه سُبْحانَ اللّه دارد؛ به جای آن اَلْحَمدُ لِلّه بگو و دعا را تا آخر بخوان.برای بار سوم از ابتدا شروع کن، ولی این بار به جای سُبْحانَ اللّهِ، بگو: لا إِلهَ إلاّ اللّه. مثلاً بگو: لا إله إلاّ اللّه قَبْلَ کُلِّ أَحَد... در مرتبه چهارم، دعا را از ابتدا شروع کن و تا آخر بخوان، ولی به جای سبحان اللّه بگو أللّه اکبر. مثلاً می‌گویی: أللّه أکبر قَبلَ کلِّ أحد...

۱۰- سپس دعای أللّهُمَّ مَنْ تَعَبَّأ وَ تَهَیأَ را بخوان که در اعمال شب جمعه است.

۱۱- آنگاه با نهایت خشوع و فروتنی، دعای چهل و هفتم «صحیفه سجّادیه» را بخوان که دعای بسیار گران قدر و ارزشمندی است.

۱۲- در آخر روز عرفه این دعا خوانده شود:

یا رَبِّ اِنَّ ذُنُوبى لا تَضُرُّکَ وَاِنَّ مَغْفِرَتَکَ لى لا تَنْقُصُکَ فَاَعْطِنى ما لا یَنْقُصُکَ، وَاغْفِرْ لِى مَا لَایَضُرُّکَ.

پروردگارا، همانا گناهان من به تو زیانی نمی‌رساند و آمرزشت بر من از تو نمی‌کاهد، پس ببخش به من آنچه نمی‌کاهدت و بیامرز برایم آنچه زیانت نرساند.

اللّٰهُمَّ لَاتَحْرِمْنِى خَیْرَ مَا عِنْدَکَ لِشَرِّ مَا عِنْدِى، فَإِنْ أَنْتَ لَمْ تَرْحَمْنِى بِتَعَبِى وَنَصَبِى فَلا تَحْرِمْنِى أَجْرَ الْمُصابِ عَلَىٰ مُصِیبَتِهِ

خدایا محرومم مساز از آن خیری که نزد توست، به خاطر آن شرّی که پیش من است، پس اگر با خستگی و واماندگی‌ام به من رحم نمی‌کنی، از پاداش مصیبت دیده بر مصیبتش محرومم مکن.